Nowe zasady Języka Polskiego – rewolucja w pisowni i interpunkcji oraz ich znaczenie dla tłumaczy

W maju 2024 roku Rada Języka Polskiego zaprezentowała nowy, kompleksowy zbiór zasad pisowni i interpunkcji języka polskiego, którego wejście w życie zaplanowano na styczeń 2026 roku. Publikacja ta jest efektem wieloletnich badań i analiz, których celem było uproszczenie, ujednolicenie oraz modernizacja norm ortograficznych i interpunkcyjnych, dostosowanych do współczesnych potrzeb użytkowników języka. Niniejszy artykuł stanowi szczegółowe omówienie zmian oraz wytycznych, które wyznaczają nowy standard w zakresie stosowania języka polskiego.

Podstawowe zasady pisowni

Podstawowe zasady pisowni języka polskiego opierają się na czterech filarach, z których każdy pełni istotną funkcję w kształtowaniu reguł ortograficznych:

• Pierwszym z nich jest zasada fonetyczna, która nakazuje zapisywanie wyrazów w taki sposób, jak je słyszymy. Przykładem mogą być wyrazy takie jak „dom” czy „praca”.

• Drugim filarem jest zasada morfologiczna, której celem jest zachowanie związków między wyrazami pokrewnymi, co znajduje odzwierciedlenie w takich przykładach jak „staw” i „stawu”.

• Kolejną zasadą, mającą charakter historyczny, jest zasada opierająca się na dawnej wymowie lub pochodzeniu wyrazów, co można zaobserwować w przypadkach takich jak „król” czy „rzeka”.

• Ostatnim, ale nie mniej ważnym filarem jest zasada konwencjonalna, która wynika z tradycji językowej, przykładowo w odniesieniu do stosowania wielkich liter w nazwach własnych. Każda z tych zasad stanowi nieodzowny element polskiej ortografii, tworząc spójną i logiczną całość.

Nowe zasady pisowni – samogłoski, spółgłoski i przedrostki

Szczegółowe omówienie nowych zasad pisowni uwzględnia szereg istotnych zmian i uściśleń w zakresie oznaczania samogłosek, spółgłosek, a także stosowania przyrostków i przedrostków.

W odniesieniu do samogłosek szczególną uwagę poświęcono literom „ó” i „u”. Zgodnie z nowymi zasadami, litera „ó” jest stosowana w wyrazach, w których wymienia się na „o” lub „e” w formach pokrewnych, jak na przykład w parze „krój – kroić”. Natomiast litera „u” znajduje zastosowanie przede wszystkim na końcu wyrazów, takich jak „domu” czy „kotku” oraz w licznych przyrostkach, takich jak „-uch” czy „-usz”. Dodatkowo, w zakresie liter „ą” i „ę”, przewidziano, że litera „ą” występuje na końcu wyrazów w 3. osobie liczby mnogiej czasowników (np. „piszą”) oraz w narzędniku liczby pojedynczej (np. „z siostrą”). Z kolei litera „ę” jest stosowana w czasownikach w formie 1. osoby liczby pojedynczej, takich jak „śpię” czy „walczę”.

W zakresie oznaczania spółgłosek wprowadzono uściślenia dotyczące miękkości spółgłosek. Miękkość ta jest oznaczana na dwa sposoby: poprzez użycie litery „i” w sytuacjach, gdy po spółgłosce następuje samogłoska, jak w wyrazach „ciąg” czy „ziemia”, albo za pomocą diakrytyki, jak w przykładach „dłoń” czy „świt”. Ponadto, pisownia „rz” i „ż” została szczegółowo określona. Dwuznak „rz” jest stosowany po spółgłoskach dźwięcznych oraz tam, gdzie w wyrazach pokrewnych wymienia się na „r”, na przykład w wyrazie „górzysty”, który jest związany z „góra”. Z kolei litera „ż” występuje po „l”, „ł” i „r” oraz w licznych zapożyczeniach, takich jak „aranż” czy „każę”.

Zasady dotyczące przyrostków i przedrostków zostały również uporządkowane. Przyrostki „bez-”, „nad-” i „roz-” pozostają niezmienne niezależnie od głoski, która po nich następuje, co można zaobserwować w wyrazach takich jak „bezprawny” czy „nadstawiać”. Z kolei przedrostek „z-” zmienia swoją formę na „s-” przed spółgłoskami bezdźwięcznymi, jak w wyrazie „sfałdować”.

Nowe wytyczne wprowadzają spójność i jasność w stosowaniu zasad pisowni, co ma na celu ułatwienie ich przyswajania i codziennego stosowania w praktyce. Zmiany te niosą również duże ułatwienie dla tłumaczy pracujących nad tłumaczeniami specjalistycznymi jak i tłumaczeniami zwykłymi.

Nowe zasady interpunkcji – kropka i przecinek

Nowe zasady interpunkcji wprowadzają szereg istotnych zmian, które mają na celu uproszczenie oraz ujednolicenie stosowania znaków przestankowych w języku polskim. W odniesieniu do kropki przewidziano większą elastyczność, szczególnie w kontekście jej użycia w skrótach. Na przykład w skrótach takich jak „itd.” kropka pozostaje obowiązkowa, jednak w wyrazach takich jak „etc” można ją pomijać, co stanowi krok ku uproszczeniu zasad.

Z kolei przecinek jako najważniejszy znak interpunkcyjny, powinien być używany przed zdaniami podrzędnymi oraz w zdaniach wielokrotnie złożonych, co zwiększa klarowność tekstu. Dodatkowo ujednolicono reguły jego stosowania w nawiasach i cudzysłowach, co eliminuje nieścisłości i pozwala na spójne stosowanie tej interpunkcji we wszystkich typach tekstów.

Zmiana, która jest niezwykle istotna dla tłumaczeń zwykłych powstała w obszarze stosowania cudzysłowów. Wprowadzono bowiem uporządkowanie ich stylów w zależności od poziomu cytowania. Pierwszy poziom obejmuje tradycyjny cudzysłów polski („”), drugi poziom to cudzysłów ostrokątny (»«), natomiast trzeci poziom stosuje cudzysłów pojedynczy (‚’). Taka hierarchia pozwala na przejrzyste odróżnienie różnych poziomów w tekstach z wieloma cytatami.

Co zmiany w języku polskim oznaczają dla tłumaczy?

Nowe zasady pisowni i interpunkcji języka polskiego wprowadzone przez Radę Języka Polskiego mają ogromne znaczenie nie tylko dla codziennych użytkowników języka, ale również dla profesjonalistów zajmujących się tłumaczeniami, takich jak tłumacze w Biurze Tłumaczeń Langease. Reforma ta dąży do zwiększenia funkcjonalności i przystępności języka, co przekłada się na wiele korzyści dla sektora tłumaczeniowego.

Jednym z głównych założeń zmian jest redukcja liczby wyjątków, co sprawia, że zasady stają się bardziej spójne i logiczne. Dla tłumaczy, szczególnie tych realizujących tłumaczenia specjalistyczne i tłumaczenia przysięgłe, oznacza to większą przewidywalność w interpretacji i stosowaniu reguł językowych. Mniej skomplikowane zasady pozwolą na sprawniejsze tłumaczenie dokumentów, takich jak dokumenty samochodowe czy teksty wymagające legalizacji, bez konieczności czasochłonnych analiz skomplikowanych wyjątków ortograficznych i interpunkcyjnych.

Dzięki wprowadzeniu ujednoliconych reguł tłumacze, niezależnie od tego, czy zajmują się tłumaczeniami zwykłymi, czy tłumaczeniami ustnymi i konferencyjnymi, mogą pracować w sposób bardziej efektywny, a ich praca stanie się jeszcze bardziej precyzyjna. Klarowne zasady językowe ułatwiają także korektę tekstów przez native speakerów.

Podsumowanie

Reforma upraszcza również codzienne zastosowanie języka w praktyce, co ma bezpośrednie przełożenie na jakość tłumaczeń. Dzięki jasnym wytycznym tłumacze mogą skupić się na przekazaniu treści i kontekstu, bez konieczności żmudnego weryfikowania niejasnych reguł. Opracowanie graficzne tłumaczeń, wymagające ścisłego zachowania zgodności z polskimi normami językowymi, stanie się bardziej przejrzyste i mniej obarczone ryzykiem błędów.

Reforma przyczynia się do modernizacji języka, dostosowując go do współczesnych potrzeb, co jest szczególnie istotne w rozwijającej się branży tłumaczeniowej, jaką reprezentuje Biuro Tłumaczeń Langease. Dzięki tym zmianom tłumaczenia mogą być wykonywane z jeszcze większą precyzją, spójnością i w zgodzie z nowymi standardami językowymi.

Bibliografia:

Rada Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk, Zasady pisowni i interpunkcji polskiej, Warszawa 2024.